یک بیماری مزمن است که روند سوخت و ساز قند در بدن را تحت تاثیر قرار میدهد و از شایع ترین بیماری های غدد است که با سطح قند خون بالا همراه می باشد و به دنبال نقص در ترشح انسولین یا عملکرد آن یا هر دو ایجاد میشود. بدن ما برای تامین انرژی نیاز به مواد غذایی گوناگونی دارد. این مواد در بدن تبدیل به قند یا گلوکز میشوند که انرژی مورد نیاز ما را تامین میکنند. اگر به هر دلیلی گلوکز از طریق خون وارد سلولها نشود و در جریان خون فرد باقی بماند، میزان قند خون بالا (گلوکز) رفته و فرد مبتلا به دیابت میشود. آنچه که باعث این عدم جذب قند میشود، کمبود هورمون انسولین است. در واقع انسولین هورمونی است که از غدد لوزالمعده (پانکراس) که واقع در پشت و زیر معده است ترشح میشود. لوزالمعده انسولین را به جریان خون منتقل میکند. انسولین در گردش باعث میشود، که قند وارد سلولهای بدن شده و مقدار قند موجود در خون را کاهش میدهد. همانطور که میزان قند خون شما کاهش مییابد، ترشح انسولین از پانکراس نیز کم میشود.
پزشکان متخصص دیابت را به دو دسته تقسیم کردهاند. دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲. علائم و عوارض دیابت در هر دو نوع، تقریبا یکسان هستند. تفاوت دیابت یک و دو، در زمان ابتلا و نوع ابتلای به آن است. در این مقاله به بررسی هر دو نوع این بیماری خواهیم پرداخت.
دیابت نوع ۱ ، افراد در معرض خطر و عوامل تاثیرگذار بر آن
دیابت نوع ۱( بهعنوان دیابت نوجوانان و دیابت وابسته به انسولین نیز میگویند) ، بیماری ژنتیکی است که معمولا از دوران کودکی فرد آغاز میشود. اما گاهی شروع آن در سنین بالاتر نیز دیده شده است. بهدلیل اینکه در دوقلوهای همسان، گاهی هر دو کودک به دیابت مبتلا نشدهاند، لذا میتوان نقش محرکهای محیطی را نیز در ابتلا به این بیماری در نظر گرفت. پزشکان، بیماری دیابت نوع ۱ را بیماری خود ایمنی میدانند.
یعنی فرد با قرار گرفتن در معرض بعضی عوامل، بهدلیل تحریک سیستم ایمنی، سلولهای تولید کننده انسولین در لوزالمعده را از دست میدهد. که نتیجه آن بیماری دیابت نوع اول است. پیشینه خانوادگی، سن، ژنتیک و حتی موقعیت جغرافیایی زندگی، در بروز این بیماری تاثیر دارد. برای مثال در کشورهایی که از خط استوا فاصله بیشتری دارند، تعداد بیماران دیابت نوع ۱ بیشتر است.
دیابت نوع ۲ ، افراد در معرض خطر و عوامل تاثیرگذار بر آن
دیابت نوع ۲ زمانی رخ میدهد که فرد نسبت به انسولین مقاومت نشان میدهد. یعنی لوزالمعده انسولین لازم را تولید میکند اما بدن نمیتواند از آن استفاده کند. عوامل زیادی مانند سبک زندگی، عدم تحرک، اضافه وزن و نوع تغذیه در بروز و شدت گرفتن این بیماری نقش دارند. معمولا دیابت نوع ۲ در سنین بالاتر از ۴۰ سال خود را نشان میدهد. نکته مهم در مورد این نوع از دیابت این است که افرادی که در خانواده خود فردی با دیابت نوع ۲ دارند، نسبت به دیگر افراد، بیشتر در معرض این بیماری هستند. یعنی بهگونهای میتوان گفت که ژنها و وراثت در این بیماری نقش دارند. از طرفی افرادی که چربی زیادی در قسمت کمر دارند یا دارای تخمدان پلی کیستیک هستند، در معرض ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ قرار دارند.
پیش دیابت به حالتی گفته میشود که قند خون بالاتر از حد طبیعی است ولی هنوز به دیابت تبدیل نشده است. اگر در بیشتر از دو بار اندازهگیری قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ باشد، احتمال پیش دیابت وجود دارد. پیش دیابت در صورت عدم درمان میتواند به دیابت نوع دوم تبدیل شود.
علامتهای شایع دیابت
علائم شایع دیابت در کودکان و بزرگسالان اغلب شامل احساس تشنگی، تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار، گرسنگی مداوم، میل زیاد به غذا و خوراکیهای شیرین، کاهش وزن، تاری دید، احساس خستگی، مورمور شدن انگشتان است. البته، علائم دیابت از فردی به فرد دیگر میتواند متفاوت باشد و یا حتی میتواند بدون علامت باشد.
علاوه بر این دو نوع دیابت (۱ و ۲) نوع دیگری از دیابت بنام دیابت بارداری است که در دوران بارداری رخ میدهد، اما بعد از تولد نوزاد ممکن است از بین برود. این بیماری با عوارضی برای مادر و جنین همراه است. حتما باید برای تشخیص، کنترل و درمان آن به دکتر زنان و زایمان یا دکتر غدد مراجعه کرد. زیرا این امکان وجود دارد که مادر یا کودک در آینده به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند.
تشخیص دیابت چگونه انجام می شود؟
علائم دیابت نوع ۱ اغلب ناگهان ظاهر میشوند و اغلب به دلیل چککردن سطح قند خون شناسایی میشود. اما از آنجایی که علایم سایر انواع آن و پیش دیابت بیشتر به صورت تدریجی ظاهر میشوند. بهتر است که افراد از نظر قند خون (که از طریق تشخیص خانگی دیابت یا تشخیص دیابت بدون آزمایش در آزمایشگاه و با استفاده از دستگاه تست قند خون در خانه هم امکانپذیر است) غربالگری شوند. . همچنین گفته میشود که افراد زیر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند:
*شاخص توده بدنی بالای ۲۵ سال هستند : (BMI>25) بدون در نظر گرفتن سن، افراد دارای عوامل خطر دیگر مانند فشار خون بالا، میزان کلسترول غیرطبیعی، شیوه زندگی بیتحرک، سابقه سندرم تخمدان پلی کیستیک یا بیماری قلبی و داشتن سابقه خانوادگی دیابت.
*افراد با سن بالاتر از ۴۵ سال: توصیه میشود ابتدا غربالگری قند خون در افراد بالای ۴۵ سال انجام شود، سپس اگر نتایج طبیعی باشد، بعد از آن هر ۳ سال بررسی میشود.
تست های دیابت نوع ۱ و ۲ و پیش دیابت
تستهای مختلفی برای بررسی قند خون وجود دارد. افراد مبتلا به دیابت باید بررسی های لازم برای افراد دیابتی یا آزمایش دیابت را مرتب انجام دهند. متخصص ممکن است با توجه به شرایط بیمار هر کدام از تستها را تجویز کند.
۱٫تست هموگلوبین A1C
این آزمایش خون که نیاز به ناشتا بودن ندارد، میانگین قند خون شما را برای ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان میدهد. با این آزمایش میزان درصد قند خون مرتبط با هموگلوبین (پروتئین حملکننده اکسیژن را در گلبولهای قرمز) اندازهگیری میکند.
سطح هموگلوبین A1C بالاتر از ۶،۵ (طی ۲ آزمایش جداگانه) نشان میدهد که شما قند خون دارید. همچنین اگر سطح هموگلوبین A1C بین ۵،۷ تا ۶،۴ باشد بدین معنی است که در مرحله پیش دیابتی قرار دارید و اگر سطح هموگلوبین A1C کمتر از ۵،۷ باشد طبیعی است.
۲٫تست قند خون تصادفی
در آزمایش قند خون، یک نمونه خون به صورت تصادفی و بدون در نظرگرفتن زمان آخرین وعده غذایی از شما گرفتهمیشود. اگر سطح قند خون شما ۲۰۰ میلیگرم در دسی لیتر یا بیشتر باشد، نشاندهنده این است که مبتلا به قند خون هستید.
۳٫تست قندخون ناشتا
در این آزمایش نمونهخون در صبح و به صورت ناشتا از شما گرفتهمیشود . سطح قند خون ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلیگرم در دسیلیتر طبیعی است. میزان قند خون ناشتا از ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلیگرم در دسیلیتر نشاندهنده مرحله پیش دیابتی یا اختلال گلوکز ناشتا است. همچنین اگر میزان قند خون شما ۱۲۶ میلیگرم در دسیلیتر یا بالاتر (طی ۲ آزمایش جداگانه) باشد، بدین معنی است که مبتلا به دیابت هستید.
۴٫تست تحمل گلوکز خوراکی
برای انجام این آزمایش، ابتدا سطح قند خون ناشتا شما اندازهگیری میشود. سپس یک مقدار مشخصی از قند یا ماده قندی را مینوشید (به صورت پودر گلوکز یا شربت آماده در مقادیر ۵۰ گرم، ۷۵ گرم یا ۱۰۰ گرم به شما داده می شود) و سطح قند خون ۲ ساعت بعد اندازهگیری میشود. سطح قند خون کمتر از ۱۴۰ میلیگرم بر دسیلیتر طبیعی است. اما قند خون بیش از ۲۰۰ میلیگرم در دسیلیتر بعد از ۲ ساعت نشاندهنده دیابت است. همچنین قند خون بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلیگرم در دسیلیتر بدین معنی است که در مرحله پیش دیابتی هستید.
۵٫آزمایش ادرار
اگر پزشک مشکوک به دیابت نوع ۱ باشد، آزمایش ادرار را به شما توصیه خواهدکرد تا وجود کتون را در ادرار بررسی کند. در واقع هنگامیکه انسولین به اندازه کافی برای استفاده از گلوکز موجود نباشد، بدن بافت ماهیچه و بافت چربی را برای تولید انرژی مصرف میکند و کتون تولید شده که باعث اسیدی شدن خون در دیابت یا فرد دیابتی میشود. پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش دیگری را انجام دهد تا ببیند آیا سلولهای سیستم ایمنی بدن شما در معرض دیابت نوع ۱ آنتیبادی تولید کردهاست یا نه.
راههای پیشگیری از ابتلا به دیابت
دیابت نوع ۲ بیشترین آمار درگیری را در میان مردم دارد. این بیماری در سنین بالا ایجاد میشود و میتوان با رعایت مواردی خاص، از بروز یا پیشرفت آن پیشگیری کرد.
۱٫کم کردن مواد قندی:افراد مستعد به ابتلا به دیابت نوع ۲، در خوردن شیرینی و شکلات و کربوهیدراتها، باید بهشدت مراقبت کنند. تمامی این غذاها، به ذرات ریز قند تبدیل شده و وارد جریان خون میشوند. این افزایش قند خون، باعث بالا رفتن ترشح انسولین میشود. انسولینی که بدن قادر به استفاده از آن نیست و تمامی این عوامل منجر به بروز بیماری دیابت نوع ۲ خواهند شد.
۲٫افزایش تحرک:عدم تحرک، یکی دیگر از نکاتی است که بیماران مستعد به دیابت باید به آن توجه کنند. فعالیت و ورزش بدنی منظم، باعث افزایش سوخت و ساز بدن شده و بدن برای کنترل قند خون، نیاز کمتری به مصرف انسولین دارد. ورزش علاوه بر کم کردن میزان قند خون، در کم کردن چربی خون نیز تاثیر دارد. به علاوه ورزش کردن باعث کم شدن میزان استرس افراد میشود. فعالیتهایی که از آن لذت میبرید، از قبیل پیاده روی، شنا یا دوچرخهسواری را انتخاب کنید. مهمترین مورد، این است که فعالیت بدنی بخشی از فعالیت روزمره شما باشد. سعی کنید روزانه حداقل ۳۰ دقیقه به صورت مداوم یا ۳ بار در روز، هر بار به مدت ۱۰ دقیقه ورزش کنید. یا اینکه سعی کنید در بیشتر روزهای هفته تمرین هوازی را انجام دهید.
۳٫دوری از استرس:کم شدن استرس یکی از مواردی است که بهصورت غیر مستقیم باعث کم شدن قند خون خواهد شد. بسیاری از افراد زمانی که اضطراب و استرس دارند، تمایل زیادی به خوردن شیرینی و غذا دارند. این موضوع در بیماران مبتلا به دیابت، یا بیماران مستعد ابتلا به این بیماری، یک زنگ خطر است.
۴٫مصرف آب: نوشیدن آب نیز یکی دیگر از مواردی است که در کنترل میزان قند و انسولین خون تاثیر مثبت دارد.
۵٫کم کردن وزن:کاهش وزن، از عوامل مهمی است که باعث کم شدن میزان قند خون میشود. بههمین دلیل پزشکان در مورد خطرات چاقی و اضافه وزن هشدار میدهند. بهخصوص چربیهای شکمی در افراد مستعد به بیماری دیابت، خطر ابتلا به این بیماری را در این افراد افزایش میدهد.
در کنار رعایت کردن این موارد، افراد مبتلا یا مستعد ابتلا به دیابت، باید همواره دستگاه خانگی اندازهگیری قند خون را در دسترس داشته باشند تا بهصورت مداوم، میزان قند خون خود را اندازه گرفته و در صورت بالا رفتن قند خون، برای کنترل آن اقدام کنند.
درمان دیابت نوع ۱
برای درمان این بیماری باید حتما با پزشک مشورت کرد. پزشک بعد از اندازه گرفتن میزان قند خون در آزمایش و اطمینان از نوع دیابت، درمان را آغاز خواهد کرد.
۱٫تجویز دارو:دارودرمانی، اولین روش درمانی برای دیابت است. دوزهای مختلف انسولین در بازههای زمانی گوناگون، درمانی است که پزشکان برای درمان دیابت نوع ۱ در نظر میگیرند. این درمان با تکنیکهای تزریقی خاصی انجام میشود که فقط در صورت رعایت روش آن، درمان موثر، امکانپذیر است. در کنار انسولین، پزشکان داروهای دیگری را نیز برای درمان این بیماری پیشنهاد میدهند.
۲٫تغییر سبک زندگی و تغذیه: در کنار درمان دارویی، قطعا تغییر سبک زندگی و روش تغذیه افراد، در کم کردن میزان قند خون تاثیر بسیار زیادی دارد.
۳٫جراحی:در موارد حاد و زمانی که درمانهای دیگر جوابگو نباشند، پزشکان از روش جراحی برای پیوند پانکراس استفاده میکنند. در این روش، سلولهای جدید، توانایی کنترل انسولین و قند خون را خواهند داشت. اما در کنار این روش جراحی، دارو درمانی نیز کماکان ادامه خواهد داشت.
درمان دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲، بیماری است که بیشتر مربوط به سبک زندگی افراد است. بههمین دلیل، با تغییر سبک زندگی میتوان این بیماری را بهصورت کامل درمان کرد یا تا حد زیادی آن را کنترل کرد.
۱٫تغییر سبک زندگی و تغذیه:اصلاح الگوی غذایی و کم کردن یا در موارد خیلی حاد، حذف کامل مواد قندی، اولین قدم برای کنترل دیابت نوع ۲ است. رژیم غذایی دیابت نوع ۲، مملو از سبزیجات و پروتئین و خالی از قند و کربوهیدرات است. رعایت منظم این برنامه غذایی، به افراد کمک میکند این بیماری خاموش و خطرناک را درمان کنند.
۲٫ورزش:در کنار رژیم غذایی، ورزش و تحرک زیاد، از دیگر مواردی است که به درمان این بیماری کمک زیادی میکند.
۳٫دارو درمانی:اگر فرد مبتلا به دیابت، با رژیمهای غذایی و ورزش موفق به کنترل بیماری خود نشود، مصرف داروهای مختلف مانند انسولین و داروهای دیگری که پزشک تجویز میکند، نیز به روش درمانی اضافه خواهند شد. افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، باید مرتب قند خون خود را کنترل کنند. معمولا قند خون را به دو صورت اندازهگیری میکنند: میزان قند خون بعد از شام، یا دو ساعت بعد از خوردن غذا و بهصورت ناشتا.
منبع:
diabetes.org.uk, mountsinai, aafp